Կիոտոյի արձանագրություն (անգլ.՝ Kyoto Protocol), միջազգային փաստաթուղթ, որն ընդունվել է Կիոտոյում(Ճապոնիա) 1997 թվականի դեկտեմբերին` ի հավելումն ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփուխության շրջադարձային կոնվենցիային։ Այն զարգացած և անցումային տնտեսություն ունեցող երկրներին պարտադրում է 2008-2012 թթ. ընթացքում 1990 թ.-ի համեմատ կրճատել կամ կայունացնել ջերմոցային գազերի արտանետումները։ Արձանագրության ստորագրման ընթացքը սկսվեց 1998 թ. մարտի 16-ին և ավարտվեց 1999 թ. մարտի 15-ին։ 2009թ. մարտի 26-ի դրությամբ արձանագրությունը վավերացվել է 181 երկրների կողմից (այս երկրներին բաժին է ընկնում համաշխարհային արտանետումների ավելի քան 61%)։ Այս ցուցակում ակնհայտ բացառություն է հանդիսանում ԱՄՆ-ը։ Արձանագրության իրացման առաջին փուլը սկսվեց 2008 թ. հունվարի 1-ին և շարունակվում է հինգ տարի՝ մինչև 2012 թ. դեկտեմբերի 31, ինչից հետո, ինչպես սպասվում է, նրան կփոխարինի նոր համաձայնագիր։
Քանակական պարտավորությունները
Կիոտոյի արձանագրությունը դառնում է շրջակա միջավայրի պաշտպանության մասին առաջին գլոբալ համաձայնագիրը, որը հիմնվել է ղեկավարման շուկայական մեխանիզմի՝ ջերմոցային գազերի արտանետումների քվոտաների միջազգային առևտրի մեխանիզմի վրա։ Արձանագրության B հավելվածի երկրները 2008 թ. հունվարի 1-ից 2012 թ,. դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածի համար սահմանել էին արտանետումների սահմանափակման կամ կրճատման քանակական պարտավորություններ։ Սահմանափակման նպատակն է այդ ժամանակահատվածում 1990 թվականի տվյալների համեմատ 5.2%-ով նվազեցնել վեց տեսակի գազերի (CO2, CO4, N2O, SF6 և այլն) արտանետումների համախառն միջին մակարդակը։ Հիմնական պարտավորությունները իրենց վրա վերցրեցիր ինդուստրիալ երկրները.
- ԵՄ-ն պետք է կրճատի արտանետումները 8%-ով
- Ճապոնիան և Կանադան` 6%-ով,
- Արևելյան Եվրոպայի և Մերձբալթյան երկները միջինում 8%-ով,
- Ռուսաստանը և Ուկրաինան պարտավորվում էին 2008-2012 թթ. արտանետումների տարեկան միջին մակարդակը պահել 1990 թ. մակարդակին հավասար։
Զարգացող երկրները՝ ներառյալ Չինաստանն ու Հնդկաստանը, որևէ պարտավորություն չստանձնեցին։
Հետագա տարիներին պարտավորությունները կլինեն խորհրդակցությունների շարքի առարկան, որը բացվել էր Կիոտոյի արձանագրության կողմերի առաջին հանդիպման ընթացքում (MOP-1, անգլ.՝ Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol), որը տեղի է ունեցել Մոնրեալում 2005 թ. նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին։
Արձանագրությունը նախատեսում է այսպես կոչված ճկունության մեխանիզմներ.
- տարածքային կամ միջազգային շուկաներում ջերմոցային գազերի արտանետումների քվոտաներ,
- Համատեղ իրականացման ծրագրեր. ջերմոցային գազերի կրճատման ծրագրեր, որոնք իրականացվում են Կլիմայի փոփոխության շրջադարձային կոնվենցիայի (PNKN), հավելված I-ի որևէ երկրի տարածքում՝ ամբողջությամբ կան մասնակի ի հաշիվ հավելված I-ի այլ երկրների ներդրումների,
- Մաքուր զարգացման մեխանիզմները, ջերմոցային գազերի արտանետումների կրճատման ծրագիր է, որն իրականացվում է PNKN-ի որևէ երկրի տարածքում (սովորաբար զարգացող), որը չի մտնում հավելված I-ի մեջ, ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն PNKN-ի հավելված I-ի մեջ մտնող երկրների ներդրումների հաշվին։
Ճկունության մեխանիզմները մշակվել էին PNKN-ի կողմերի 6-րդ կոնֆերանսում (COP-7), որը տեղի է ունեցել 2001 թ. Մարակեշում (Մարոկկո) և հաստատվել 2005 թ. վերջին Կիոտոյի արձանագրության կողմերի առաջին հանդիպման ընթացքում (MOP-1)։
MOP-1 Մոնրեալ
Կիոտոյի արձանագրության կողմերի առաջին հանդիպումը տեղի է ունեցել 2005 թ. նոյեմբերի 9 Մոնրեալում (Կանադա)։ Այն միաժամանակ դարձավ PNKN-ի կողմերի 11-րդ կոնֆերանսը (COP-11 անգլ. Conference of Parties of the UNFCCC)։ Այդ իսկ պատճառով ֆորմալ տեսանկյունից Մոնրեալում զուգահեռաբար տեղի էր ունենում երկու միջոցառում՝ COP-11 և COP/ MOP-1։ Կիոտոյի արձանագրության կողմերի երկրորդ հանդիպումը KC-12\CC-2 և PNKN-ի կողմերի 12-րդ կոնֆերանսը տեղի ունեցան Նայրոբիում (Քենիա)։ Կլիմայի հարցերով կարևոր որոշումներ այդ հանդիպումներում չեն կայացվել։
MOP-3 Բալի
Կիոտոյի արձանագրության կողմերի երրորդ հանդիպումը և միաժամանակ PNKN-ի կողմերի 13-րդ կոնֆերանսը տեղի ունեցան 2007 թ. դեկտեմբերի 3-ից մինչ դեկտեմբերի 14-ը։
Արձանագրությունը ստորագրած երկրներ
Բացարձակ մեծամասնությունը, գրեթե բոլոր երկրները
Արձանագրությունը ստորագրած, բայց չվավերացրած երկրներ
- ԱՄՆ
Արձանագրությունը չստորագրած երկրներ
- Աֆղանստան
- Սոմալի
- Անդորա
- Վատիկան
- Սան-Մարինո
Հիմնական շահագրգիռ երկրները.
- Եվրամիություն. Դրա տասնհինգ անդամները ամենաուժեղ ձայներն են այս համաձայնագրի օգտին:
- Չինաստան. Աշխարհում ջերմոցային գազերի երկրորդ ամենամեծ արտանետողը, այն մեծապես նվազեցրել է ածխաթթու գազի արտանետումները մթնոլորտ: Այն արտանետումների նպատակ չունի իրականացնելու, բայց ամերիկացիները ցանկանում են, որ այն ընդունի կրճատման պարտավորություններ:
- Ավստրալիա. Այն «Umbrella Group» – ի մի մաս է մի խումբ երկրների, որոնք դաշնակցել են ԱՄՆ-ի հետ կլիմայական բանակցություններում:
- Ռուսաստան. Հետխորհրդային տնտեսական փլուզումը նշանակում էր, որ երրորդ խոշոր արտանետողը կարիք չունի կրճատել արտանետումները:
- Ճապոնիա. Երկիր, որի նախկին մայրաքաղաք Կիոտոյում ստորագրվել է արձանագրությունը: Այն կասկածելի դիրքորոշում ունի, բայց պաշտպանում է պայմանագիրը:
- Կիրիբատի. Կիոտոյի արձանագրությամբ առավել հետաքրքրված է, որ արշիպելագը գտնվում է ծովի մակարդակում և կվերանա, եթե ջրերը բարձրանան:
Կիոտոյի արձանագրությունը շատ կարևոր քայլ է օդի աղտոտումը նվազեցնելու և, հետեւաբար, գլոբալ տաքացման դեմ պայքարի ուղղությամբ: Պակտը թղթից դուրս եկավ միայն Ռուսաստանի անդամակցությունից 8 տարի անց: Երկրներից շատերը ստորագրեցին փաստաթուղթը, այդ թվում ՝ Բրազիլիան:
Արձանագրությունը ստորագրվել է 141 երկրի կողմից, բայց մոլորակի խոշոր աղտոտիչները դուրս են մնացել, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ն և Ավստրալիան:
Բնապահպանները ցույց տվեցին մի քանի երկրներում: Ավստրալիայի Սիդնեյ քաղաքում բողոքողները պատրաստել են սառցե քանդակներ, որոնք հետո հալվել են: Wayույց տալու միջոցներից մեկը, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ բևեռային սառույցներում, եթե Երկրի ջերմաստիճանը բարձրանա:
Չինաստանում նույնպես բողոքի ցույցեր էին: Չինացիները ստորագրահավաք են անում ՝ ուղարկելու ՄԱԿ:
Japaneseապոնացիները լավ հումոր էին օգտագործում. Բևեռային արջեր հագած ցուցարարները պարում էին, իսկ հետո քաղցրավենիք էին բաժանում:
Բրազիլիայում տնկվել են Բրազիլիայից և այլ երկրներից մի քանի ծառ տնկիներ, որոնք կկազմեն այսպես կոչված «Կիոտոյի անտառը»: Սան Պաուլոյում ԱՄՆ հյուպատոսության առջև բողոքողները մերժման պաստառներ էին հասցնում ԱՄՆ կառավարություն:
Կիոտոյի արձանագրության նպատակներին հասնելու երկու դժվարություն կա.
Ոչ մի երկիր չի ցանկանում դանդաղեցնել տնտեսական աճը, և դժվար է փոխել հին սովորությունները:
Ամերիկացիները պատասխանատու են մթնոլորտում կուտակվող գազերի արտանետման 25% -ի համար, որոնք սպառնում են Երկրին ավելի բարձր ջերմաստիճանի դիմակայել:
Բայց ԱՄՆ-ը որոշեց չմասնակցել Կիոտոյի պայմանագրին: 1997-ին ստորագրված համաձայնագիրը պահանջում է, որ արդյունաբերական երկրները ավելի քիչ գազեր նետեն օդ: Հաջորդ յոթ տարվա ընթացքում արտանետումները պետք է 5% ցածր լինեին 1990 թ.-ին գրանցված տեմպերից:
Եվրոպայի, Ռուսաստանի և Japanապոնիայի երկրներն ընդունեցին մարտահրավերը: Brazilարգացող երկրները, ինչպիսիք են Բրազիլիան, Չինաստանը և Հնդկաստանը, առայժմ խնայվել են: Բայց դրանք արդեն մեծ աղտոտողներ են: Չինաստանը զիջում է միայն ԱՄՆ-ին և Բրազիլիային և գտնվում է վեց երկրների շարքում, որոնք ամենից շատ ջերմոցային գազեր են արտանետում օդ: