Մենք բոլորս գիտենք, որ ջուրը կարևոր է կյանքի համար, մենք այն ամեն դեպքում շատ անխնա ենք օգտագործում : Աշխարհի կեղտաջրերի մոտ 80 տոկոսը (հիմնականում չմշակված) հետ է թափվում շրջակա միջավայր՝ աղտոտելով գետերը, լճերը և օվկիանոսները։

Ջրի աղտոտվածության այս համատարած խնդիրը վտանգում է մեր առողջությունը։Ախտոտված ջուրը ամեն տարի ավելի շատ մարդկանց է սպանում, քան պատերազմը և բռնության բոլոր այլ ձևերը միասին վերցրած: Միևնույն ժամանակ, մեր խմելու ջրի աղբյուրները սահմանափակ են. երկրագնդի քաղցրահամ ջրի 1 տոկոսից պակասն է իրականում հասանելի մեզ:

Ահա մի քանի ակնարկ թե ինչ է ջրի ախտոտումը, և թե ինչպես կարող ենլ լուծել այս խնդիրը։

Ի՞նչ է ջրի աղտոտումը:

Ջրի աղտոտումը տեղի է ունենում, երբ վնասակար նյութերը, հաճախ քիմիական նյութերը կամ միկրոօրգանիզմները, աղտոտում են գետը, լիճը, օվկիանոսը, ջրատար շերտը կամ այլ ջրային մարմին՝ վատթարացնելով ջրի որակը և դարձնելով այն թունավոր մարդկանց կամ շրջակա միջավայրի համար:

Որո՞նք են ջրի աղտոտման պատճառները:

Ջուրը շատ հեշտ է ախտոտել։ Այն հայտնի է որպես «համընդհանուր լուծիչ»՝ ջուրն ունակ է լուծելու ավելի շատ նյութեր, քան երկրի վրա գտնվող ցանկացած այլ հեղուկ։ Դա է պատճառը, որ մենք ունենք փայլուն կապույտ ջրվեժներ: ԵՎդա է պատճառը, որ ջուրն այդքան հեշտությամբ աղտոտվում է: Գյուղացիական տնտեսությունների, քաղաքների և գործարանների թունավոր նյութերը հեշտությամբ լուծվում են դրա մեջ և խառնվում դրանց հետ՝ առաջացնելով ջրի աղտոտում։

Ջրի աղտոտման տեսակները

Ստորերկրյա ջրեր

Երբ անձրևը տեղում և ներթափանցում է երկրի խորքերը՝ լցնելով ճեղքերը և ծակոտկեն տարածությունները (հիմնականում ջրի ստորգետնյա պահեստ), այն դառնում է ստորերկրյա ջրեր՝ մեր ամենաքիչ տեսանելի, բայց ամենակարևոր բնական ռեսուրսներից մեկը: Ամերիկացիների գրեթե 40 տոկոսը խմելու ջրի համար ոգտագործում է ստորերկրյա ջրերը: Գյուղական վայրերում որոշ մարդկանց համար դա քաղցրահամ ջրի միակ աղբյուրն է: Ստորերկրյա ջրերը աղտոտվում են, երբ թունաքիմիկատներից և պարարտանյութերից մինչև աղբավայրերից և սեպտիկ համակարգերից թափոնները, թափանցում են ջրատար շերտ՝ այն դարձնելով վտանգավոր մարդկանց օգտագործման համար: Ստորերկրյա ջրերը աղտոտող նյութերից մաքրելը կարող է դժվարից անհնարին լինել, ինչպես նաև ծախսատար: Աղտոտվելուց հետո ջրատար շերտը կարող է անօգտագործելի լինել տասնամյակներ կամ նույնիսկ հազարավոր տարիներ: Ստորերկրյա ջրերը կարող են նաև աղտոտել սկզբնական աղտոտող աղբյուրից հեռու, քանի որ լցվում են առուներ, լճեր և օվկիանոսներ:

Մակերեւութային ջուր

Երկրագնդի մոտ 70 տոկոսը ծածկված է ջրով։ Եթե վերցնենք Ամերիկայի օրինակը ապա կարելի է ասել, որ Ամերիկյան բոլոր տների ջրի 60%ը կազմում են մակերևութային ավազաններից ստացված ջուրը։ Բայց ինչպես ասացինք Երկիր մոլորակի ջուրը շատ է աղտոտված։ Մակերևույթին գտնվուղ ջրային ավազանները աղտոտվում են պլաստիկից նավերից օվկիանոս և ծով թափվոց նավթի ու այլ թունավոր նյութերի պատճառով։

Օվկիանոսի ջուր

Օվկիանոսի աղտոտվածության 80 տոկոսը առաջանում է ցամաքում՝ լինի ափի երկայնքով, թե ցամաքի վրա: Քիմիական նյութերը, սննդանյութերը և ծանր մետաղները, ֆերմերներից, գործարաններից և քաղաքներից առուներով և գետերով տեղափոխվում են մեր ծովածոցեր և գետաբերաններ. այնտեղից նրանք դուրս են գալիս ծով: Միևնույն ժամանակ, պլաստիկը, քամու միջոցով քշվում են կամ լվանում փոթորիկների և կոյուղու միջոցով: Մեր ծովերը նաև երբեմն փչանում են նավթի արտահոսքերից։ Օվկիանոսը կլանում է մարդածին ածխածնի արտանետումների քառորդ մասը:

Ջրի աղտոտման ամենատարածված տեսակները

Գյուղատնտեսական

Գյուղատնտեսության ոլորտը ոչ միայն քաղցրահամ ջրի համաշխարհային ռեսուրսների ամենամեծ սպառողն է, որտեղ գյուղատնտեսությունն ու անասնաբուծությունը օգտագործում են երկրագնդի մակերևութային ջրերի մոտ 70 տոկոսը, այլ նաև ջրերի լուրջ աղտոտող է: Ամբողջ աշխարհում գյուղատնտեսությունը ջրի դեգրադացիայի գլխավոր պատճառն է: Միացյալ Նահանգներում գյուղատնտեսական աղտոտվածությունը գետերի և առուների աղտոտման գլխավոր աղբյուրն է, խոնավ տարածքներում երկրորդը և լճերի երրորդ աղբյուրը: Այն նաև գետաբերանների և ստորերկրյա ջրերի աղտոտման հիմնական գործոնն է: Ամեն անգամ, երբ անձրև է գալիս, պարարտանյութերը, թունաքիմիկատները և կենդանական թափոնները ֆերմերային և անասնաբուծական աշխատանքներից լվանում են սնուցիչները և պաթոգենները, ինչպիսիք են բակտերիաները և վիրուսները, մեր ջրային ուղիների մեջ: Սննդանյութերի աղտոտումը, որն առաջանում է ջրի կամ օդի ավելցուկային ազոտի և ֆոսֆորի պատճառով, ջրի որակի համար թիվ մեկ սպառնալիքն է ամբողջ աշխարհում և կարող է առաջացնել ջրիմուռների ծաղկում` կապույտ-կանաչ ջրիմուռների թունավոր ապուր, որը կարող է վնասակար լինել մարդկանց և վայրի բնության համար:

Նավթի աղտոտում

Խոշոր արտահոսքերը կարող են գերակշռել վերնագրերում, բայց սպառողներին է բաժին ընկնում մեր ծովերի նավթի աղտոտվածության ճնշող մեծամասնությունը, ներառյալ նավթն ու բենզինը, որոնք ամեն օր կաթում են միլիոնավոր մեքենաներից և բեռնատարներից: Ավելին, մոտ 1 միլիոն տոննա նավթի գրեթե կեսը, որն ամեն տարի ճանապարհ է անցնում ծովային միջավայր, գալիս է ոչ թե լցանավերի արտահոսքից, այլ ցամաքային աղբյուրներից, ինչպիսիք են գործարանները, ֆերմաները և քաղաքները: Ծովում լցանավերի արտահոսքը կազմում է աշխարհի ջրերում նավթի մոտ 10 տոկոսը, մինչդեռ նավագնացության արդյունաբերության կանոնավոր գործառնությունները՝ ինչպես օրինական, այնպես էլ անօրինական արտանետումների միջոցով, նպաստում են մոտավորապես մեկ երրորդին: Նավթը նույնպես բնականաբար արտազատվում է օվկիանոսի հատակից կոտրվածքների միջոցով, որոնք հայտնի են որպես արտահոսք:

Որո՞նք են ջրի աղտոտման հետևանքները:

Մարդու առողջության վրա

Ջրի աղտոտվածությունը սպանում է: Ըստ The Lancet ամսագրում հրապարակված հետազոտության՝ 2015 թվականին դա 1,8 միլիոն մահվան պատճառ է դարձել: Աղտոտված ջուրը կարող է նաև հիվանդցնել: Ամեն տարի աղտոտված ջրի պատճառով հիվանդանում է մոտ 1 միլիարդ մարդ։ Իսկ ցածր եկամուտ ունեցող համայնքները անհամաչափ վտանգի տակ են, քանի որ նրանց տները հաճախ ամենամոտ են ամենաաղտոտող արդյունաբերությանը:
Վտանգավոր ջրի միջոցով տարածվող հիվանդությունները ներառում են խոլերան, գիարդիան և տիֆը: Նույնիսկ հարուստ երկրներում կեղտաջրերի մաքրման կայաններից պատահական կամ անօրինական արտանետումները, ինչպես նաև գյուղացիական տնտեսություններից և քաղաքային տարածքներից արտահոսքերը վնասակար պաթոգեններ են նպաստում ջրային ուղիներին: Հազարավոր մարդիկ Միացյալ Նահանգներում ամեն տարի հիվանդանում են լեգեոներների հիվանդությամբ (թոքաբորբի ծանր ձև, որը վարակվել է ջրի աղբյուրներից), դեպքերը հասնում են Կալիֆորնիայի Դիսնեյլենդից մինչև Մանհեթենի Վերին Իսթ Սայդ: Նույնիսկ լողալը կարող է վտանգ ներկայացնել: Ամեն տարի 3,5 միլիոն ամերիկացիներ ձեռք են բերում առողջական խնդիրներ, ինչպիսիք են մաշկի ցաները, վարդագույն աչքերը, շնչառական վարակները և հեպատիտը կեղտաջրերով բեռնված առափնյա ջրերից։

Շրջակա միջավայրի վրա

Զարգանալու համար առողջ էկոհամակարգերը հենվում են կենդանիների, բույսերի, բակտերիաների և սնկերի բարդ ցանցի վրա, որոնք բոլորն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն փոխազդում են միմյանց հետ: Այս օրգանիզմներից որևէ մեկին վնասելը կարող է ստեղծել շղթայական էֆեկտ՝ վտանգի ենթարկելով ամբողջ ջրային միջավայրը:
Երբ ջրի աղտոտումն առաջացնում է ջրիմուռների ծաղկում լճում կամ ծովային միջավայրում, նոր ներմուծված սննդանյութերի բազմացումը խթանում է բույսերի և ջրիմուռների աճը, որն իր հերթին նվազեցնում է թթվածնի մակարդակը ջրում: Թթվածնի այս պակասը, որը հայտնի է որպես էվտրոֆիկացիա, խեղդում է բույսերն ու կենդանիները և կարող է ստեղծել «մեռած գոտիներ», որտեղ ջրերը էապես զուրկ են կյանքից։ Որոշ դեպքերում այս վնասակար ջրիմուռների ծաղկումը կարող է նաև նեյրոտոքսիններ արտադրել, որոնք ազդում են վայրի բնության վրա՝ կետերից մինչև ծովային կրիաներ:
Արդյունաբերական և քաղաքային կեղտաջրերի քիմիական և ծանր մետաղները աղտոտում են նաև ջրային ուղիները: Այս աղտոտիչները թունավոր են ջրային կյանքի համար՝ ամենից հաճախ նվազեցնելով օրգանիզմի կյանքի տևողությունը և վերարտադրվելու ունակությունը, և իրենց ճանապարհն անցնում են սննդի շղթայում, քանի որ գիշատիչն ուտում է որսը: Ահա թե ինչպես թունա և այլ խոշոր ձկներ կուտակում են մեծ քանակությամբ տոքսիններ, օրինակ՝ սնդիկ:

Այն թե ինչ կարող ենք մենք անել որպեսզի մի փոքր քչացնենք այս խնդիրը։

• Նախ և առաչ տեսակավորել աղբը, հատկապես բլաստիկը որովհետև այն ամենաթեթևն է և ամենահեշտն է հայտնվում ջրային ավազաններում։
• Փորձենք չօգտագործել քիմիական մաքրող միջոցները՝աման լվանալու հեղուկներ, հագուստի համար նախատեսված քիմիական նյութեր և այլն։
• Եթե այգի ունեք ապա փորձեք կանաչապատել այն քանի որ կանաչապատման շնորհիվ կարելի է քչացնել ջրի արտահոսքը, բացի այդ հրաժարվել թունաքիմիկատներից։
• Չի կարելի նետել լվացարանների մեջ քանի որ դրանք հետո լուծվելով ջրի մեջ նորից մեծ վտանգ կարող են առաջացնել։

Աղբյուրի հղումը

Քանի որ Հայաստանի ջրի ամենագլխավոր կենտրոններից է Սևանա լիճը, այդ պատճառով ես Սևանա լճի հիմնախնդիրների մասին պրեզենտացիա եմ նաև պատրաստել։